آثار ثبت شده ایران در یونسکو

اهمیت, توجه و مراقبت از آثار فرهنگی, تاریخی و طبیعی هر کشوری به عنوان میراث باقیمانده از گذشتگان برای آیندگان و شناسایی این آثار به بقیه کشورها باعث میشود تا صنعت گردشگری آن کشور رشد پیدا کند , همچنین از دیگر فواید ثبت و نگهداری از این آثار می توان جذب گردشگر برای آن منطقه را نام برد.همانطور که میدانید با ورود گردشگران به یک منطقه رشد اقتصادی, سیاسی, فرهنگی و اجتماعی آن منطقه رشد چشمگیری در بر خواهد داشت و همینطور می تواند اثرات بسزایی بر وضعیت بهداشت و امنیت آن جامعه را داشته باشد.

در این مقاله درباره ۲۲ اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو صحبت خواهد شد, اما قبل از آن بهتر است با سازمان میراث جهانی یونسکو آشنا شوید.

سازمان میراث جهانی یونسکو (unesco)

میراث جهانی یونسکو به انگلیسی: World Heritage Sites به مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی ثبت‌شده در سازمان جهانی یونسکو مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر گفته می‌شود که بصورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی یونسکو همه ساله برگزیده شده‌اند.سایت‌هایی که در این فهرست قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.

بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌ عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی‌ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.این کنوانسیون از یک دیباچه و ۳۸ ماده در هشت فصل تشکیل شده‌است.

ایتالیا مقام نخست را در تعداد میراث جهانی یونسکو در جهان دارد, تا نوامبر ۲۰۱۴ ایتالیا ۵۰ اثر، چین ۴۷ اثر و اسپانیا ۴۴ اثر ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو داشته‌اند.

کنوانسیون یونسکو (UNESCO) در سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱شمسی)توسط سازمان ملل متحد برای معرفی و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی هر کشور، تصویب شد.۱۸۰ کشور جهان این کنوانسیون جهانی را امضا کرده اند و حدود ۸۰۰ سایت فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو (UNESCO) به ثبت رسیده است. در هر سال هر کشور دو سهمیه در ثبت میراث فرهنگی و طبیعی خود دارد، یک سهمیه در زمینه میراث فرهنگی و دیگری میراث طبیعی.هر مکان دست کم باید یکی از معیارهای بیان شده (فرهنگی, طبیعی) را برای ثبت در میراث جهانی دارا باشد.

معیارهای فرهنگی

نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد

گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.

معیارهای طبیعی

پدیدهٔ بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵(۱۳۵۴ شمسی) به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. در سال ۱۹۷۹ چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.

افزون بر مکان‌های ثبت شده مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم‌انداز فرهنگی الموت، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و … نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.

شهر تاریخی یزد، به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست‌ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. پس از گذشت ۹ سال از قرار گرفتن پروندهٔ این شهر تاریخی در فهرست میراث موقت جهانی، روز یکشنبه (۱۸ تیر) «شهر تاریخی یزد» به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی دنیا در چهل و یکمین اجلاس کمیته میرات جهانی یونسکو به ثبت رسید.

 آثار ثبت شده ایران در یونسکو

۱:  چغازنبیل، شوش ۱۹۷۹

۲:  میدان نقش جهان، اصفهان ۱۹۷۹

۳:  تخت جمشید، استان فارس  ۱۹۷۹

۴:  تخت سلیمان، تکاب  ۲۰۰۳

۵:  بم و چشم‌انداز تاریخی آن، استان کرمان   ۲۰۰۷/۲۰۰۴

۶: پاسارگاد، استان فارس  ۲۰۰۴

۷:  سلطانیه، استان زنجان  ۲۰۰۵

۸: بیستون، استان کرمانشاه  ۲۰۰۶

۹: مجموعه قره کلیسای آذربایجان  ۲۰۰۸

۱۰: سازه‌های تاریخی، آبی، شوشتر  ۲۰۰۹

۱۱: بازار تبریز  ۲۰۱۰

۱۲: بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی  ۲۰۱۱

۱۳: نُه باغ ایرانی: اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهلستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان‌پور یزد  ۲۰۱۱

۱۴: گنبد قابوس، استان گلستان  ۲۰۱۲

۱۵: مسجد جامع اصفهان  ۲۰۱۲

۱۶: کاخ گلستان، تهران  ۲۰۱۳

۱۷: شهر سوخته، استان سیستان و بلوچستان  ۲۰۱۴

۱۸: منظره فرهنگی میمند، شهربابک، استان کرمان ۲۰۱۵

۱۹: شوش، استان خوزستان ۲۰۱۶

۲۰:  قنات ایرانی: قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات‌های حسن‌آباد مهریز و زارچ یزد، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد میمه و قنات وزوان در بخش میمه اصفهان، قنات دوطبقه اردستان، قنات جوپار، قنات اکبرآباد و قنات قاسم‌آباد بروات در کرمان  ۲۰۱۶

۲۱: کویر لوت، استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان

۲۲: یزد، استان یزد ۲۰۱۷

چغازنبیل , زیگورات (شوش)

یکی از  آثار ثبت شده ایران در یونسکو چغازنبیل است.

به ایلامی زیگورات دور اونتاش (Ziggurat Dūr Untash) یا با نام امروزی چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش به‌جا مانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد.این سازه در ۱۹۷۹ اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است.خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند.

در تمدن‌های باستانی آسیای غربی نیایشگاهی برای خدایان می‌ساختند و والاترین آن زیگورات نامیده می‌شد و معنای آن بالا رفتن به سوی آسمان است. آنها زیگورات را بر بلندی‌ها می‌ساختند. در زیگورات‌ها از بهترین و استوارترین مصالح ساختمانی آن زمان بهره گرفته شده‌است.زیگورات «ذیققوررت» کلمه‌ای اکدی است. واژه سومری آن زیقورات و ایلامی آن زیقورتو است.در ایران تلفظ این کلمه از مقالات رومن گیرشمن گرفته شده و بیشتر «زیگورات» خوانده شده‌است، به معنای بلند و برافراشته ساختن..

زیگورات‌ها به شکل هرم هستند اما جنس آنها از خشت یا آجرگلی بوده‌است، این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ. م)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، نگهبان شوش (شهر باستانی)، ساخته شده‌است.

فاکتورهایی که باعث شد چغازنبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

ویرانه های شوش و چغازنبیل گواه کاملی برای معماری توسعه یافته ایلامیان هستند.

چغازنبیل بهترین و بزرگ ترین بنای تاریخی باقی مانده باستانی در خارج از بین النهرین است.

این اثر با شماره  ۱۱۳ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

میدان نقش جهان (استان اصفهان)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو  است.

میدان نقش جهان میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران است که به‌وسیلهٔ بناهایی از دورهٔ صفوی محصور شده‌است. میدان نقش جهان به شکل امروزین در دوره سلطنت شاه عباس صفوی پایه‌گذاری شده‌است. بناهای تاریخی موجود در میدان نقش جهان شامل عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه است.

در زمان شاه عباس، محل بازی چوگان، رژه ‌ارتش و آتش بازی بوده ‌است. دو دروازه سنگی چوگان از آن زمان هنوز در میدان هست که از انجام ورزش چوگان در آن دوره حکایت می‌کند. یکی از اولین مراسم رسمی که در این میدان برگزار شده ‌است، مراسم بازگشت پیروزمندانه امامقلی‌خان از فتح جزیره هرمز بوده ‌است. در این جمعه بازارهای بزرگی هم برپا می شده است.

فاکتورهایی که باعث شد  میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

میدان نقش جهان که دست آوردی بینظیر از ذوق هنری بشر است، در واقع یک گروه شهری همگن است که در یک مدت زمان کوتاه ساخته شده است و این را می توان از پیوستگی عناصر آن فهمید.

میدان نقش جهان اصفهان مثل شهری استثنایی است که دژی به دور آن کشیده شده است. این نمونه ای از یک فرم از معماری شهری است که با این طراحی خاصش هرگز از بین نرفت.

میدان نقش جهان بنای تاریخی برجسته ای از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم فارسی در دوران سلسله صفوی است.

این اثر تاریخی به شماره ۱۱۵ در یونسکو ثبت جهانی شده است

تخت جمشید (استان فارس)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو تخت جمشید است.

تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس واقع است، نام یکی از شهرهای باستانی ایران است. در این شهر باستانی، مجموعه کاخ‌هایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است.

تخت جمشید پایتخت باستانی هخامنشیان بوده‌ است که به دست اسکندر مقدونی، سردار یونانی در سال ۳۳۰ پیش از میلاد به آتش کشیده شد و بخش بزرگی از کتاب‌ ها، فرهنگ و هنر هخامنشی با این ‌کار او نابود شد. با این‌حال این ویرانه‌ ها هنوز هم در مرودشت در نزدیکی شیراز مرکز استان فارس باقی مانده است. باستان ‌شناسان نشانه‌ های آتش و حمله بر ویرانه ‌های تخت جمشید را تایید می‌ کنند.

فاکتورهایی که باعث شد پرسپولیس در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

تراس تخت جمشید و دیواره های گچبری شده پیش ساخته در سطوح مختلف و استفاده از جمبرس چوبی و  ستون های بلند و باریک و مجسمه های گاو های بال دار بسیار بزرگ سنگی، همه از نبوغ معماری آن زمان سخن می گویند.این مجموعه با شکوه از راه پله ها، اتاق تاج و تخت، اتاق پذیرایی و ساختمان های ضمیمه همگی نشان از تمدن کهن از دست رفته ای دارند.

تراس تخت جمشید برای پادشاه داریوش بزرگ ساخته شد تا تصویری با شکوه از خودش و سلسله هخامنشیان در مراسم نشست سران آن دوران، در برابر چشم دشمنان و رجال و سربازان بسازد.

این بنا به شماره  ۱۱۴ در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.

تخت سلیمان (آذربایجان غربی)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو تخت سلیمان تکاب (تیکان تپه ) است .

تخت سلیمان نام محوطهٔ تاریخی بزرگی، در نزدیکی تکاب )تیکان تپه ) و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی است. مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده‌است. آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان در این محل یافت شده‌است. مهم‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.

فاکتورهایی که باعث شد تخت سلیمان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

تخت سلیمان مجموعه ای برجسته از معماری سلطنتی است که به دست ساسانیان ساخته شده است.ترکیب و اشکال معماری خاص ساسانیان در تخت سلیمان، در توسعه معماری مذهبی در دوره اسلامی و حتی در فرهنگ های دیگر هم تاثیر داشته است.تخت سلیمان گواهی بر آیین آتش و آب، در یک دوره حدود ۲۵۰۰ ساله است.تخت سلیمان نمونه خاص از پناهگاه زرتشتی با معماری مجلل ساسانی در یک ترکیب یکپارچه است که تا الان دیده شده است.تخت سلیمان به عنوان پناهگاه زرتشتی، پایگاه یکی از ادیان توحیدی اولیه جهان است و با شخصیت های مقدس و افسانه های قدیمی هم پیوند دارد.

این اثر با شماره ۱۰۷۷ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

بم (استان کرمان)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو ارگ بم است.

ارگ بم در گوشه شمال شرقی و چسبیده به شهر بم در استان کرمان و در مجاورت جادهٔ ابریشم قرار دارد و بنا به روایات متعدد، مربوط به دوران اشکانی یا هخامنشی است. تا اواخر دوره قاجار، ارگ بم همچنان مسکونی بوده‌است. این بنایی مشهور تاریخی در زمین‌لرزه بم، به شدت ۶٫۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۶ بامداد ۵ دی ۱۳۸۲ شهر بم را لرزاند. ویران شد

فاکتورهایی که باعث شد ارگ بم در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

توسعه بم در جهت مسیرهای تجاری مهم در سمت جنوب فلات ایران، نشان از تعامل بزرگ انسانی در آن زمان است.بعد فرهنگی بم، نشان دهنده موقعیت استثنائی بم در تجارت در این منطقه بیابانی در آسیای مرکزی است.ارگ بم تنها بنای خاص از گل و خشت در جهان است.چشم انداز فرهنگی بم نشان دهنده تعامل انسان و طبیعت در یک محیط بیابانی است. زندگی در این محیط با استفاده از قنات ها و سیستم دقیق آن و مسئولیت زیاد ادامه یافت و حتی تا الان حفظ شده است.

این اثر با شماره ۱۲۰۸  در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

پاسارگاد (استان فارس)

 یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو پاسارگارد استان فارس است .

مجموعه میراث جهانی پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشیان است که در شهرستان پاسارگاد در استان فارس واقع شده‌است. این مجموعه دربرگیرندهٔ سازه‌هایی چون آرامگاه کوروش بزرگ، باغ سلطنتی پاسارگاد، کاخ دروازه، پل، کاخ بارعام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آب‌نماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، محوطهٔ مقدس و تنگه بلاغی است

نام اصلی شهر پاسارگاد چیزی شبیه «پَسَرگَد» بوده و تلفظ امروزی نیز درست است و رابطه‌ای میان این نام و «پارس» نیست.نام پاسارگاد از اسم قبیلهٔ شاهان پارسی یعنی قبیله «پاسارگاد» گرفته شده که «آنان که گُرز گران می‌کشند» معنی می‌داده همچنین گفته شده که پاسارگاد ممکن است تغییر یافته پارسه گراد باشد که معنی آن «شهر پارس» است. گراد و گورد و گرد (مانند دستگرد) معنی شهر می‌دهد و در زبان پارسی و عربی به صورت کوره بکار می‌رود مانند کوره اردشیر و کوره دهات. هلوک اظهار داشته که ممکن است نام ایلامی این محل در اصل بدرکاتا بوده باشد

فاکتورهایی که باعث شد پاسارگاد  در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

پاسارگاد اولین نشانه بزرگ معماری سلطنتی هخامنشی است.کوروش بزرگ پایتخت شاهنشاهی پاسارگاد را، با کمک مردم امپراطوری های مختلف ساخته است و که باعث شد هنر فارسی کلاسیک و معماری های مختلف با هم ترکیب شوند.مجموعه پاسارگاد، با کاخ ها، باغ ها و آرامگاه موسس سلسله آن کوروش کبیر، گواه تمدن بزرگ هخامنشیان در ایران است.چهار گروه باغ های سلطنتی که در پاسارگاد ساخته شد، یک الگو  برای طراحی و معماری باغ ها در غرب آسیا شد.

این اثر با شماره  ۱۱۰۶ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

سلطانیه (استان زنجان)

گنبد سلطانیه زنجان نیز یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو می باشد.

گنبد سلطانیه مقبرهٔ محمد خدابنده الجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانیو اسلامی به‌شمار می‌رود. این بنا از حیث معماری و تزیین و بزرگی در دنیا مشهور است. رنگ گنبد آبی است. بر روی این اضلاع گنبد بلندی قرار گرفته که ارتفاع آن را ۱۲۰ گز نوشته‌اند.

فاکتورهایی که باعث شد سلطانیه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

آرامگاه اولجایتو (Oljaytu) بخاطر ساختار دو پوسته و استفاده استادانه از مصالح و هماهنگی در دکوراسیون آن مشهور است. این گنبد نشانه ای از توسعه معماری اسلامی در آسیای مرکزی از دوران سلجوقی به تیموری بود.سلطانیه پایتخت باستانی ایلخانیان در قرن ۱۳ و ۱۴ بوده است.سلطانیه نمادی در توسعه معماری فارسی در زمان ایلخانی است که با طراحی جدید مهندسی، نسبت فضایی و فرم های معماری و تکنیک های تزیینی خاص ساخته شده است.

این اثر با شماره  ۱۱۸۸ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

سنگ نبشته بیستون (استان کرمانشاه)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو بیستون کرمانشاه است.

سنگ‌نوشته بیستون بزرگترین سنگ‌نبشتهٔ جهان، نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان (۵۲۰ پ. م) واقع در شهرستان هرسین در سی کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون است. سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهم‌ترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد.

بیستون در اصل و در آغاز «بغستان» نام داشته‌است؛ که از دو واژهٔ «بغ» به معنی خدا و «ستان» که پسوند مکان به معنی جایگاه و سرزمین است تشکیل شده‌است و روی هم به معنی «جایگاه خدایان» بوده‌است. (واژهٔ بغ به معنی خدا، امروز نیز در نام شهر بغداد هست که نامی فارسی و به معنی خداداد است

فاکتورهایی که باعث شد بیستون در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

بیستون سمبل تبادلات مهم ارزش های انسانی در توسعه هنر و نوشتن است.بیستون در یکی از مسیرهای اصلی ارتباطی ایران با بین النهرین قرار گرفته است. شواهد باستان شناسی نشان از شهرک های انسانی مربوط به دوران پارینه سنگی در این منطقه است. متن کتیبه بیستون اولین خط میخی بود که در قرن ۱۹ رمزگشایی شد.

این اثر با شماره  ۱۲۲۲ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

مجموعه کلیساهای آذربایجان

کلیساهای موجود در آذربایجان جزو   آثار ثبت شده ایران در یونسکو هستند.

در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، مجموعه قره کلیسا شامل سه کلیسای اصلی به نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و کلیسای مریم‌ مقدس و دره ‌شام، کلیسای چوپان و زور زور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.

قره کلیسا یا کلیسای تادئوس مقدس در جنوب ماکو و ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران در کنار روستای چالدران است.

فاکتورهایی که باعث شد مجموعه کلیسای ارمنیان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

صومعه ارمنی های ایران از سنت های معماری و تزئینی ارمنی ها می گوید و محلی برای مبادلات مهم فرهنگی با دیگر فرهنگ های منطقه بوده است.به خاطر قرارگرفتن در محدوده جنوب شرقی از ارمنستان، صومعه ها یک مرکز مهم برای نفوذ ارمنی ها در منطقه بودند، اما امروزه این منطقه از نظر فرهنگی در صلح و آرامش قرار دارد.مجموعه  سنت تادئوس نشان از زندگی سنتی و مذهبی ارمنی قرن های اخیر است.

این اثر با شماره  ۱۲۶۲ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

سازه های آبی شوشتر (استان خوزستان)

سازه‌های آبی شوشتر در دوران ساسانیان، جهت بهره‌گیری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده‌است. در این مجموعه بزرگ، ساختمان آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکا که محلی جهت استراحت و تفریح است قابل توجه و جالب هستند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است.

فاکتورهایی که باعث شد سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

سیستم هیدرولیک شوشتر در قرن ۳ هجری ساخته شده و هنوز هم به درستی کار می کند و نشانه نبوغ خلاق انسان در آن زمان است.سیستم هیدرولیک شوشتر، ترکیبی از تکنیک های مختلف دریک گروه کامل و در مقیاس بزرگ است. علم مهندسی هیدرولیک و استفاده از آن در تاریخ بین النهرین، رومیان را انگشت به دهان کرده بود و اوج نبوغ معماران آن زمان را می رساند.

شوشتر مثالی خاص از تکنیک های هیدرولیک پیشرفته برای کمک به حفظ زندگی در سرزمین های نیمه بیابانی بوده است.تامین آب شهری، آبیاری کشاورزی، پرورش ماهی، کارخانه های تولیدی، حمل و نقل، تامین امنیت با استفاده از سازه های مهندسی در مقیاس بزرگ و ساخت کانال هایی با عمر ۱۸ قرن،  از خدمات این سازه آبی برای حفظ یک جامعه انسانی در هماهنگی با محیط زیست طبیعی و شهری منطقه است.

این اثر با شماره  ۱۳۱۵ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

مجموعه تاریخی بازار تبریز(استان آذربایجان شرقی)

بازار تبریز نیز یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو می باشد.

بازار تبریز بزرگ‌ ترین و از مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیدهٔ جهان است. این بازار از بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته‌است.این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته‌بازار، ۱۱ باب دالان، ۵ باب حمام و ۱۲ باب مدرسه، به‌عنوان اصلی‌ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز و ایران شناخته می‌شود.

فاکتورهایی که باعث شد بازار تبریز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

بازار تبریز یکی از مهم ترین مراکز تجارت بین المللی و فرهنگی در جهان، بین قرن های ۱۲ تا ۱۸ بوده است. بازار تبریز یکی از پایدار ترین ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جهان بوده است و پیچیدگی و بزرگی آن گواه بر این حقیقت است.بازار تاریخی تبریز یکی از کامل ترین مجتمع های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی و نشان از یک تمدن باستانی است که به لطف سیاست های اوقاف هنوز زنده است.

بازار تاریخی تبریز مثالی خاص از یک مجتمع شهری چند منظوره یکپارچه است که در آن فضاها بر اساس فعالیت های تجاری و نیازهای آن ساخته شده است.

این اثر با شماره ۱۳۴۶ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (استان اردبیل)

مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد پادشاهان صفوی، در سال ۷۳۵ ه‍.ق به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد. یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است

فاکتورهایی که باعث شد خانقاه شیخ صفی الدین اردبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

طراحی و دکوراسیون هماهنگ که در مسیر رسیدن به حرم شیخ صفی الدین به اوج خود می رسد یک مجموعه منحصر به فرد زیبایی شناسی معنوی است.تزیینات نفیس معماری و هنری دوران ایلخانی و تیموری در این مجموعه، نشانه ای از اوج تمدن آن زمان است.مجموعه شیخ صفی الدین نمونه برجسته ای از یک مجموعه با کاربرد اجتماعی، خیریه، فرهنگی و آموزشی و مذهبی در قرن ۱۶ بوده است.

این اثر با شماره  ۱۳۴۵ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

باغ  های ایرانی( استان‌های فارس, مازندران , اصفهان, کرمان, یزد , خراسان)

باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش بزرگ شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه که کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌است. در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند.در سال ۲۰۱۱ باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهل‌ستون، فین، عباس‌آباد، باغ شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیدند

فاکتورهایی که باعث شد باغ ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

باغ ایرانی یک شاهکار نبوغ خلاقانه انسان است. طراحی باغ فارسی، بر اساس زاویه و نسبت هندسی، باغ را به چهار قسمت تقسیم کرده است. سیستم مهندسی آب کامل و انتخاب مناسب گیاهان محلی، باغ فارسی را بهشت زمینی در محیط بیابانی منطقه تبدیل کرده است.باغ ایرانی نمایشگاه مهم تبادل ارزش های انسانی و الگویی برای طراحی باغ های کشورهای عربی و حتی اروپایی بوده است. هندسه و تقارن معماری همراه با سیستم مدیریت آب پیچیده آن بی نظیر است.

باغ ایرانی سمبل سنت های فرهنگی ایران در طول ۲۵۰۰ سال است. در آن زمان باغ فارسی نقش مهمی در جنبه های مختلف فرهنگی و اجتماعی جامعه داشت و در کاخ ها و ساختمان های عمومی و مقبره ها و میدان ها همیشه حضور داشته است.باغ ایرانی به عنوان باغ هندسی در جهان مشهور شده است.باغ ایرانی با تحولات فرهنگی مانند آثار ادبی سعدی، حافظ و فردوسی در ارتباط است و الهام بخش فرش ایرانی، پارچه، نقاشی، مینیاتور و موسیقی ایرانی بوده است.

این اثر با شماره  ۱۳۷۲ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

برج گنبد قابوس (استان گلستان)

گنبد قابوس بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در شهر گنبد کاووس، شمال ایران در استان گلستان قرار دارد. سبک معماری بنا شیوه رازی است. این بنا که بلندترین برج تمام آجری جهان به‌شمار می‌آید بر فراز تپه‌ای خاکی که قریب پانزده متر از سطح زمین بلندتر است قرار دارد و در سال ۳۷۵ هجری خورشیدی در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و در شهر هیرکانی که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بنا گردیده‌است.

فاکتورهایی که باعث شد  گنبد قابوس در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

گنبد کاووس شاهکار بزرگ معماری آجری در ابتدای دوره اسلامی است.فرم مخروطی سقف گنبد کاووس سمبلی از تبادل فرهنگی معماری بین عشایر آسیای مرکزی و تمدن ایران باستان است.گنبد کاووس سمبل باشکوهی از تمدن زیارید (Ziyarid) در قرن ۱۰ و ۱۱ میلادی است و ساخت آن آغازکننده یک سنت فرهنگی در منطقه، برای ساخت آرامگاه های تاریخی به خصوص برای اهل قلم بوده است.این بنای تاریخی یک برج یادبود اسلامی است که طراحی جدید سازه آن از پبشرفت ریاضیات و علوم در جهان اسلام در هزاره اول میلادی سخن می گوید.

این اثر با شماره  ۱۳۹۸ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

مسجد جامع اصفهان

این مسجداز مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. این مسجد مجموعه تاریخی وسعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال شرقی اصفهان و کنار میدان کهنه نشان می‌دهد و امروز شامل قسمت‌های مختلفی است از قبیل گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، ضمن چهار ایوانی شبستان‌ها، مدرسه مظفری محراب الجایتو که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است. مسجد جامع اصفهان منعکس کننده هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی است

فاکتورهایی که باعث شد مسجد جامع اصفهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

مسجد جامع اصفهان اولین ساختمان اسلامی است که چهار ایوان و حیاط طرح کاخ ساسانی در معماری مذهبی اسلامی، در آن استفاده شده است. گنبد نظام الملک آن، اولین گنبد دو پوسته اسلامی است، این دو ویژگی مسجد را در دنیای اسلام منحصر به فرد کرده است.

این اثر با شماره  ۱۳۹۷ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

کاخ گلستان (استان تهران)

کاخ گلستان مجموعه‌ای از بناهایی است که در میدان ارگ تهران واقع است. بناهای این کاخ در زمان‌های مختلف ساخته شده‌اند. نام آن از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌است. کاخ گلستان فضایی از ارگ سلطنتی تاریخی بوده‌است. شروع ساخت آن به ارگ تاریخی تهران و زمان شاه طهماسب یکم در دوران صفویه در بخش قدیمی شهر تهران بازمی‌گردد، و بخش‌های اصلی آن در درون حصار قدیمی تهران احداث شد؛ ولی در دورهٔ قاجار گسترش فراوانی یافت و محل سکونت شاهان قاجار بود. در زمان پهلوی جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژهٔ خارجی استفاده می‌شد

فاکتورهایی که باعث شد کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

مجموعه کاخ گلستان یک نمونه مهم از ترکیب هنرهای فارسی و معماری با سبک های اروپایی است و در تزیینات آن از تزیینات اروپایی هم ایده گرفته شده است.کاخ گلستان به عنوان سمبل هنر و معماری دوران قاجار شناخته شده است.کاخ گلستان، نخستین نمونه از هنر و معماری در یک دوره بزرگ در ایران است، که در قرن ۱۹ با شروع فرآیندهای مدرنیزاسیون، ترکیب ارزش هنری و معماری ایران باستان و  هنر و معماری غرب، یک نوع جدید از هنر و معماری را در ایران به نمایش گذاشت.

این اثر با شماره  ۱۴۲۲ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

شهرسوخته (استان سیستان و بلوچستان)

شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در ایران است که روی آبرفت‌های مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود. دورهٔ بنای این شهر بزرگ با عصر برنز تمدن جیرفت مقارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰ سال پیش در این شهر زندگی می‌کرده‌اند. شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد. این شهر دارای پنج قسمت اساسی بوده که شامل بخش مسکونی؛ بخش‌های مرکزی؛ منطقه صنعتی؛ بناهای یادمانی؛ و گورستان است که به صورت تپه‌های متوالی و چسبیده به هم واقع شده‌اند

فاکتورهایی که باعث شد شهر سوخته در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

شهر سوخته نمایشگاهی از گذر مسکن روستایی به جامعه شهری با دستاوردهای قابل توجهی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دوره هزاره سوم میلادی است.آثار باستانی کشف شده در شهر سوخته، نشانه پیشرفت مردمان این شهر در ساخت ظروف سنگی و فلزی و سفالی است.شهر سوخته یک نمونه برجسته از برنامه ریزی اولیه شهری است. گورستان ها، کارگاه ها و ساختمان های آن نشان از شهری تجاری اجتماعی صنعتی است.

این اثر با شماره  ۱۴۵۶ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

میمند شهر بابک (استان کرمان)

میمند روستایی صخره‌ای و دستکند با چند هزار سال قدمت است. این بنا بی‌گمان از نخستین سکونت‌گاه‌های بشری در ایران به‌شمار می‌رود. روستای میمند روی هم رفته دارای ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق می‌باشد. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آن‌ها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود.

فاکتورهایی که باعث شد میمند در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

(v) روستای میمند از نظر فرهنگی، یک جامعه کوچک خودکفا در یک دره بزرگ است و دارای یک سیستم زندگی سنتی و ییلاقی و غارنشینی در یک محیط بیابانی خشک بوده است.

این اثر با شماره ۱۴۲۳ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

شوش (استان خوزستان)

یکی دیگر از آثار ثبت شده ایران در یونسکو شهر باستانی شوش است.

شهر باستانی شوش یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های شناخته شده جهان است. طبق اسناد باستانی شوش از مهمترین و باشکوه‌ترین شهرهای باستانی ایران و جهان بوده‌است. شهر باستانی شوش روزگاری مرکز برخورد دو تمدن مهم بوده، که هریک به سهم خود در دیگری تأثیر داشته‌است.

فاکتورهایی که باعث شد شوش  در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

شوش یکی از محدود سایت های باستانی در خاور میانه است که در آن دو تحول بزرگ اجتماعی و فرهنگی شکل گرفت، توسعه دولت و شهرنشینی. شوش هنوز هم دارای آثاری مهم برای درک بهتر بلوغ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پیچیده آن زمان است.پیشرفت تاسیسات شهری و بین شهری شوش، از تبادلات بازرگانی و مبادلات فرهنگی بین تمدن های بین النهرین و ایلام بدست آمده است. شوش، نقطه کانون برخورد فرهنگ عشایری و شهری هم بوده است.باقی مانده های شهر شوش نشان از تمدن های باستانی های متوالی در طول بیش از ۶۰۰۰ سال از قرن ۵ تا ۱۳ میلادی در این شهر است.شوش نمونه برتر تعاملات و توسعه شهری ایلامی و پایتخت اداری امپراتوری هخامنشی، یک نمونه جدید از معماری تشریفاتی بود.

این اثر با شماره  ۱۴۵۵ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

قنات ایرانی ( استان های خراسان رضوی و جنوبی, یزد, کرمان , مرکزی , اصفهان)

بی بدیل بودن این قنات‌ها شامل فناوری‌های مرتبط با احداث آنها با در نظر گرفتن ویژگی‌های منحصر به فردشان، مانند عمیق‌ترین، طولانی‌ترین، یا قدیمی‌ترین قنات ایران بوده‌است. این ۱۱ قنات شامل: قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات‌های حسن‌آباد مهریز و زارچ یزد، قنات ابراهیم‌آباد اراک، قنات مزدآباد میمه و قنات وزوان در بخش میمه اصفهان، قنات دوطبقه اردستان، قنات جوپار، قنات اکبرآباد و قنات قاسم‌آباد بروات در کرمان است

فاکتورهایی که باعث شد قنات های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

سیستم مدیریت عمومی سنتی آن، که آب را عادلانه و یکنواخت پخش می کند.این قنات ها نشانه ای از سنت های فرهنگی و تمدن بی نظیر آن زمان در مناطق بیابانی است.این اثر با شماره  ۱۵۰۶ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

کویر لوت ( استان های خراسان جنوبی, کرمان ,سیستان و بلوچستان)

از دیگر آثار ثبت شده ایران در یونسکو کویر لوت است.

کویر لوت نخستین اثر طبیعی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت می‌شود. سابقهٔ تمدنی بیش از پنج هزار سال در حاشیهٔ کویر لوت و کشف حدود سه‌هزار اثر تاریخی از این منطقه در نوع خود بی‌نظیر است که از جمله این کشفیات می‌توان به درفش پنج هزارسالهٔ شهداد اشاره کرد که قدیمی‌ترین درفش جهان محسوب می‌شود.

فاکتورهایی که باعث شد کویر لوت در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود

کویر لوت دارای پدیده های طبیعی عالی و مناطق زیبای طبیعی خاص است.کویر لوت نمونه هایی تماشایی از فرم های زمین شناسی خاص، مثل پشته عظیم راه راه و بیابان سنگی گسترده دارد، که یک نمونه استثنایی از فرآیند های زمین شناسی است.

این اثر با شماره  ۱۵۰۵ در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است

شهر تاریخی یزد

بافت و ساخت معماری ویژهٔ منطقهٔ یزد از بارزترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک در جهان است. تناسب آن با نیازها و شرایط اقلیمی- فرهنگی مردم منطقه، گذشته از زیبایی خاص این معماری، از ویژگی‌های آن است. در مرکز هر محله معمولاً حمام، بازارچه، آب انبار، مسجد، حسینیه، لرد، کارگاه‌های کوچک، جوی آب (برای دسترسی به قنات) قرار دارد که بسیاری از این امکانات هنوز پابرجا هستند. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است