راز حمام شیخ بهائی
راز حمام شیخ بهائی در اصفهان چیست؟ یعنی گرم شدن منبع حمام با شمعی که همواره روشن بوده، تبلور هنر معماری و ذهن خلاق ایرانیان در طراحی بناها است؛ موضوعی که سالها ذهن دانشمندان جهان را مشغول کرد.
شیخ بهایی از بزرگ ترین دانشمندان عصر صفوی است که در علوم فلسفه، منطق، هیئت و ریاضیات تبحر داشت و مجموعه تالیفاتی که از او بر جای مانده در حدود ۸۸ کتاب و رساله است.
وی که بنا بر وصیت خود در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (ع) دفن شده، در میان عموم مردم به مهارت در ریاضی و معماری و مهندسی معروف بوده است.
معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف، ساخت ساعت آفتابی در حرم امام رضا (ع) و مهمتر از همه ساخت بنایی که سالها ذهن ایرانیان و جهانیان را مشغول کرد از شاخصترین اقدامات مهندسی و معماری است که به شیخبهایی نسبت دادهاند.
گرمابههای متعدد و مختلف اصفهان خود نمادی از ذهن خلاقانه ایرانیان در معماری است
به گونهای که در آنها مکانی با سنگ مرمر خاص برای ماساژ کمر، مکانهایی برای استراحت، صرف غذا و نوشیدن گلاب اصفهان قابل مشاهده است.
معمای حمام شیخ بهائی
در این میان معماهای حمام شیخ بهایی از مهمترین رازهای نامکشوف بناهای تاریخی است به گونهای که پس از گذشت سالیان سال هنوز دانشمندان نتوانستهاند به شکل ۱۰۰ درصدی به معمای روشن بودن همیشگی شمعی که مخزن این حمام را گرم کرده پی ببرند.
معمای دیگر این حمام گرم شدن مخزن بزرگ آن با یک شمع بوده است .
معماری حمام شیخ بهائی
این حمام در شعاع ۱۰۰ متری جنوب گنبد نظام الملک (جنوب مسجد جامع عتیق) در محله «در دست» قرار دارد
و گرچه از نظر معماری دارای ویژگی های حمامهای دوره صفویه است اما در اقوال تاریخی از آن با عنوان حمام اسرار آمیز نام برده شده است
چراکه آب خزینهای آن بدون مصرف انرژی مستقیم گرم میشده؛ به عبارتی سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی محسوب میشود.
گرم شدن مخزن حمام شیخ بهایی با یک شمع و روشن بودن دائمی آن مطلبی است که در آن شکی وجود ندارد
اما هنوز نمیتوان درباره چگونگی این موضع مطلبی قطعی بیان کرد و تمام موارد بیان شده از حدسیات با توجه به شواهد پیرامونی به دست آمده است.
این احتمال وجود دارد که یک سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی در حد فاصل آبریزگاه مسجد جامع و این حمام وجود داشته
که با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به خزینه حمام هدایت میکرده
و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان شده
و به عنوان منبع گرما در مشعل خزینه میسوخته است.
با توجه به مجاورت عصارخانه جماله با این حمام که در آن از دانههای گیاهی، روغن تهیه می شده است ممکن است
این سوخت منبع تهیه انرژی این شعله قرار گرفته باشد.
بسیاری از بناهای اصفهان دارای معماهایی بوده که پس از مدتی کشف شده است؛
به طور مثال راز حرکت منارههای منار جنبان از نظر سازهای اکنون برای ما مکشوف است
ما در ارتباط با حمام شیخبهایی هنوز هیچ چیز به شکل قطعی مشخص نشده است.
کشف تنپوشههای سفالی و چاههای مرتبط در مجاورت حمام شیخ بهایی
در جریان مرمت خانه شیخ بهایی در مجاورت این بنا در کف زمین تنپوشههای سفالی و چاههای مرتبطی پیدا شده است
که نظریه نخست را در ارتباط با تامین انرژی این شعله تایید میکند ضمن اینکه با مطالعات باستانشناسی در این منطقه مشخص شد
که فاضلاب شهر اصفهان توسط لولههای جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام میشده است.
دلیل خاموش شدن شمع حمام چیست؟
گرماخانه شیخ بهایی دارای دو سربینه است که سربینه بزرگ متعلق به مردان و سربینه کوچک متعلق به زنان است
و دارای استخر و تعدادی خزینه و آب انبار هست.
در ارتباط با این حمام نکته مهم این است که آب دیگهای آن تا اواسط دوره پهلوی با شعله شمع به جوش میآمده است
اما اکنون این سیستم کارآیی ندارد که دلایل مختلفی برای این امر ذکر شده است.
اما یکی از مشهورترین دلایل ذکر شده برای خاموشی شعله شمع این حمام این است
که تعدادی از محققان خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه اصلی را تخریب و پس از آن شمع خاموش شده است.
گفتنی است ساخت حمام شیخ بهایی ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شماره ۲۰۶۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تا ۲۰ سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده میشده است.
امیدواریم مطلب راز حمام شیخ بهائی برای شما مفید بوده باشد.